Εξέλιξη και πρόγνωση του καρκίνου του μαστού

Πώς εξελίσσεται συνήθως ένας καρκίνος μαστού;

Η εξέλιξη και η πρόγνωση του καρκίνου του μαστού είναι πολυποίκιλη. Δεν ακολουθούν όλοι οι καρκίνοι του μαστού την ίδια πορεία. Μπορούμε να πούμε ότι όσες γυναίκες με καρκίνο μαστού υπάρχουν, τόσα είναι και τα είδη των καρκίνων του μαστού και τόσες διαφορετικές πορείες υπάρχουν. Ενδεικτικά, ένας όγκος στο μαστό μπορεί:

Να μεγαλώνει τοπικά, χωρίς να δίνει μεταστάσεις για χρόνια.

Να μεγαλώνει διατρυπώντας το δέρμα, ή κολλώντας πάνω στους θωρακικούς μύες και τις πλευρές.

Να μεγαλώνει και να δίνει λεμφογενείς ή αιματογενείς μεταστάσεις ή και τις δύο.

Να δίνει μεταστάσεις ταχύτατα, πριν καν γίνει αντιληπτός στο μαστό.

Να θεραπευθεί με την εγχείρηση και μόνο.

Να θεραπευθεί με εγχείρηση και χημειοθεραπεία.

Να θεραπευθεί με εγχείρηση και χημειοθεραπεία και ορμονοθεραπεία και ακτινοθεραπεία.

Να μην υποχωρεί με καμιά θεραπεία.

Να υποχωρήσει με όλους τους θεραπευτικούς συνδυασμούς και μετά από χρόνια να υποτροπιάσει τοπικά ή να δώσει μεταστάσεις.

Να ακολουθήσει κάθε άλλη πορεία. Όπως έχουμε ήδη  αναφέρει, κάθε περίπτωση έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες.

Πως γίνονται οι μεταστάσεις;

Ένας καρκίνος μαστού μεγαλώνει με όποιο ρυθμό κυτταρικού πολλαπλασιασμού είναι γραμμένος στα γονίδιά του. ‘Αλλοτε πιο αργά, άλλοτε πιο γρήγορα. Κάποια στιγμή τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να ξεφύγουν από τον όγκο και να μπουν στην κυκλοφορία του αίματος. Εκεί αναγνωρίζονται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που προστατεύουν τον οργανισμό από κάθε τι «ξένο» και αρχίζει μια μάχη όπου πολλά καρκινικά κύτταρα σκοτώνονται. Αν κάποια γλιτώσουν, μπορούν να φθάσουν σε διάφορα όργανα του σώματος, όπου και εγκαθίστανται. Συνήθως πηγαίνουν στα οστά, στο ήπαρ, στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στο δέρμα κλπ. Εκεί μπορούν να παραμείνουν λαθροβιώντας για χρόνια, χωρίς αυτό να συνιστά προς το παρόν μετάσταση. Ακόμα και τότε μπορούν να καταστραφούν από τα αμυντικά κύτταρα του οργανισμού. Αν όμως αρχίσουν να προκαλούν γύρω τους σχηματισμό νέων αιμοφόρων αγγείων, να τρέφονται από αυτά και να μεγαλώνουν τοπικά, τότε έχουμε μια μετάσταση που λέγεται αιματογενής διότι προήλθε μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Αν η διαδικασία αυτή γίνει μέσω των λεμφαγγείων, τότε η μετάσταση λέγεται λεμφογενής, εντοπίζεται αρχικά στο «φρουρό» λεμφαδένα και αργότερα και στους υπόλοιπους μασχαλιαίους λεμφαδένες. Οι αιματογενείς και οι λεμφογενείς μεταστάσεις είναι ανεξάρτητες διαδικασίες. Δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα συμβούν σε όλες τις ασθενείς, ή μπορεί να συμβεί μόνο η μία. Οι αιματογενείς έχουν σαφώς χειρότερη πρόγνωση από τις λεμφογενείς, γι αυτό και ταξινομούνται στο 4^ο στάδιο  ενώ οι λεμφογενείς στο 2 ^ο ή στο 3^ο. Πολλές γυναίκες με λεμφογενείς μεταστάσεις θα γιατρευτούν μια για πάντα από τον καρκίνο. Οι αιματογενείς μεταστάσεις αντιμετωπίζονται πιο δύσκολα, όταν βρίσκονται σε ζωτικά όργανα (ήπαρ, πνεύμονες, εγκέφαλο κλπ)

Τι γίνεται αν ένας καρκίνος μαστού αφεθεί χωρίς θεραπεία;

Η πεποίθηση πως κάθε καρκίνος μαστού είναι θανατηφόρος αν αφεθεί χωρίς καμία θεραπεία, δεν είναι απόλυτα σωστή, αν και κάτι τέτοιο πολύ σπάνια γίνεται σήμερα στις πολιτισμένες χώρες.

Εκτός από τη χορήγηση μεταστάσεων, που όσο περνά ο καιρός γίνεται και πιθανότερη, υπάρχουν και τοπικές επιπλοκές από έναν όγκο που μεγαλώνει. Αν  βρίσκεται κοντά στο δέρμα, μπορεί σιγά-σιγά να το τρυπήσει δημιουργώντας μια μικρή κόκκινη περιοχή και αργότερα μια πληγή. Τότε λέγεται εξελκωμένος καρκίνος

Αν βρίσκεται κοντά στο θωρακικό τοίχωμα μπορεί να το «διηθήσει» κολλώντας στους θωρακικούς μύες ή στις πλευρές. Κι όμως έχω δει γυναίκα να ζει 10 χρόνια με εξελκωμένο καρκίνο μαστού, χωρίς μεταστάσεις και αρνούμενη κάθε φαρμακευτική ή χειρουργική θεραπεία. Τα μυστικό βρίσκεται κρυμμένο στα κύτταρα του όγκου. Επρόκειτο προφανώς για όγκο αργής εξέλιξης, ελάχιστα επιθετικό .

Τι πρόγνωση έχει μια γυναίκα με καρκίνο του μαστού;

Κάθε καρκίνος είναι και μια ειδική περίπτωση. Οι γιατροί όμως είμαστε υποχρεωμένοι να ομαδοποιούμε τους ασθενείς, να κάνουμε στατιστικές και να δίνουμε στον κόσμο αριθμούς σαν να ήταν όλοι οι καρκίνοι ίδιοι. Βασιζόμαστε ακόμα, υποχρεωτικά, μόνο στο στάδιο στο οποίο βρίσκεται η νόσος, χωρίς να εξετάζουμε το μικροσκοπικό και γονιδιακό τύπο της κάθε μορφής καρκίνου. Έτσι, βλέπουμε γυναίκες ίδιας ηλικίας, με καρκίνο μαστού ίδιου σταδίου, που ακολούθησαν την ίδια θεραπευτική οδό  και όμως άλλες θα ζήσουν 60 χρόνια ακόμα, κι άλλες θα φύγουν πολύ νωρίτερα. Αγνοούμε ακόμα τα μεγαλύτερα μυστικά του καρκίνου και αδυνατούμε να προβλέψουμε προς το παρόν πόσο θα ζήσει η κάθε γυναίκα.

Μπορούμε να πούμε ότι η μέση πενταετής επιβίωση είναι 70% δηλαδή ότι κατά μέσο όρο 70 στις 100 γυναίκες όλων των σταδίων, θα ζουν σε 5 χρόνια. Όχι όμως και να πούμε ποιες ακριβώς από αυτές τις 100 θα είναι οι τυχερές.

Μπορούμε ακόμα να πούμε ότι όλες οι γυναίκες με καρκίνο σταδίου 0 και 1  (χωρίς λεμφαδενικές μεταστάσεις) θα ζουν σε 5 χρόνια, πενταετής επιβίωση 100%, ενώ στους καρκίνους του 4^ου σταδίου (με μεταστάσεις σε άλλα όργανα) μόνο 20%. Αντιστοίχως η πενταετής επιβίωση είναι 93% για το στάδιο 2 και 73% για το στάδιο 3.

Αφού περισσότερες από δύο στις τρεις γυναίκες ξεπερνούν τα 5 χρόνια, πιστεύω πως είναι σωστό οι γιατροί να προσπαθούμε να τονώσουμε το ηθικό όλων των ασθενών. Αρκεί να μην μας ζητούν γραπτή διαβεβαίωση πως θα γιατρευτούν για πάντα. Αν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο, θα σήμαινε πως έχουμε νικήσει τον καρκίνο και δεν θα ήταν μπροστά του ακόμα όλοι ίσοι, φτωχοί και πλούσιοι και, λαϊκοί και γαλαζοαίματοι.

Γιατρέ μου, θα ζήσω;

Χιλιάδες γυναίκες σ’ όλη τη γη κοιτάζουν κάθε μέρα το γιατρό τους ψάχνοντας να δουν μέσα στα μάτια του την απάντηση στο δύσκολο αυτό ερώτημα που ανεβάζει τους γιατρούς στο επίπεδο του Θεού. Αγωνίζονται να βρουν σε μια έκφραση ή σ’ ένα βλέμμα του τη διαβεβαίωση της ίασής τους. Και ο κάθε γιατρός θα απαντήσει ανάλογα με τον τρόπο που έχει συνηθίσει να εκφράζεται.

‘Αλλος με ωμό, αναίσθητο, μηχανιστικό κι απάνθρωπο κατεβατό πιθανοτήτων και ποσοστών.
‘Αλλος με μια εξιδανικευμένη εικονική πραγματικότητα, στην οποία η λέξη καρκίνος δεν θα αναφέρεται πουθενά, όλα θα κυλήσουν τέλεια και κανείς δεν κινδυνεύει.

Περνώντας τα χρόνια κάποιοι γιατροί αρχίζουν σχεδόν να νομίζουν πως είναι περίπου θεοί. Η μεγάλη πείρα τούς δίνει τη σφαλερή εντύπωση πως μπορούν να δίνουν ακριβείς προβλέψεις ζωής στους ασθενείς τους. Όμως ξέρουμε πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατον με τα σημερινά δεδομένα.
Η αλήθεια είναι μία: ούτε κι ο γιατρός μπορεί να ξέρει. Αν εξαιρέσουμε τις απελπιστικά προχωρημένες περιπτώσεις, που και οι ίδιες γνωρίζουν πως δεν θα γίνουν καλά, στην συντριπτική πλειονότητα των καρκίνων μαστού κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα ποια θα είναι η εξέλιξη σε 5, 10, 20 ή 30 χρόνια. Παρότι η ιστολογική εξέταση θα γράφει σε όλους  «διηθητικό καρκίνωμα», η διάγνωση αυτή κρύβει πολύ μεγάλη ποικιλομορφία παθήσεων και προγνωστικών.

Μερικές γυναίκες εμφανίζουν μορφή καρκίνου που εξελίσσεται και μεγαλώνει αργά αργά, χωρίς να γίνει αντιληπτός για χρόνια, ώσπου να δώσει συμπτώματα που θα οδηγήσουν στο γιατρό. Όγκο που μπορεί να μεγαλώνει μόνο τοπικά, να φθάνει σε μεγάλο μέγεθος αν δεν αντιμετωπισθεί κι όμως να μην δίνει μεταστάσεις.

Άλλες γυναίκες  μπορεί να έχουν τόσο επιθετικές μορφές καρκίνου, που να εμφανίζουν δεκάδες μεταστάσεις σε διάφορα όργανα, χωρίς ο όγκος του μαστού να είναι ακόμη, ούτε καν ορατός. Μεταξύ των δύο ακραίων αυτών περιπτώσεων, του άσπρου και του μαύρου, υπάρχει μια πολυάριθμη ποικιλία γκρίζων αποχρώσεων, στην οποία ανήκει βέβαια και η πλειονότητα των ασθενών με καρκίνο μαστού. Υπάρχουν αρκετοί γνωστοί, καλοί και κακοί, προγνωστικοί παράγοντες:

Η ύπαρξη μεταστατικά διηθημένων μασχαλιαίων λεμφαδένων, επιβαρύνει κάπως τη σταδιοποίηση και άρα την πρόγνωση της νόσου.

Η ύπαρξη θετικών ορμονικών υποδοχέων, ενισχύει την ανταπόκριση του όγκου στην  ορμονοθεραπεία, βελτιώνοντας την πρόγνωση.

Η ύπαρξη μακρινών μεταστάσεων σε ζωτικά όργανα, είναι κακό προγνωστικό σημάδι.

Η γενική κατάσταση της υγείας της ασθενούς και το οικογενειακό της ιστορικό, επηρεάζουν την πρόγνωση.

Φαίνεται όμως ότι πολλοί αποφασιστικοί παράγοντες μας διαφεύγουν. Πολλά γονίδια εξετάζεται σήμερα αν σχετίζονται με αυξημένη επιθετικότητα του καρκίνου. Άλλα γονίδια γνωρίζουμε ότι προκαλούν καρκίνο. Η μελέτη αυτών των γονιδίων σε συνδυασμό με την ανακάλυψη νέων, πιστεύουμε ότι σύντομα θα αλλάξει ριζικά τη μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενη σταδιοποίηση του καρκίνου που είναι αρκετά αόριστη, επειδή βασίζεται μόνο στην ύπαρξη ή όχι μεταστάσεων και στη διάμετρο του όγκου, αγνοώντας το DNA του. Τα μυστικά της μεγάλης ποικιλομορφίας του καρκίνου, θα πρέπει να κρύβονται στην αλληλεπίδραση του  DΝΑ του όγκου με το DNA των ασθενών, σε συνδυασμό με παράγοντες του περιβάλλοντος.

Μέρος από το βιβλίο «Ο μαστός και οι παθήσεις του» , ένας οδηγός για κάθε γυναίκα με ερωτήσεις και απαντήσεις. Εκδόσεις Λιβάνη 2006.