Ορμονοθεραπεία

Τι είναι οι ορμονικοί υποδοχείς και ποια η χρησιμότητά τους;

Οι ωοθήκες παράγουν τις γυναικείες ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη οι οποίες μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και πηγαίνουν σε όλα τα ορμονοευαίσθητα όργανα, άρα και στους μαστούς. Χάρις σ’ αυτές οι μαστοί των μικρών κοριτσιών μεγαλώνουν και ωριμάζουν. Εξ αιτίας τους οι μαστοί όλων των γυναικών αυξομειώνονται ελαφρά σε μέγεθος κάθε μήνα ανάλογα με την έμμηνο ρύση, εμφανίζοντας μια ήπια περιοδική ευαισθησία. Για να μπορέσουν οι ορμόνες αυτές να ασκήσουν τη δράση τους, κολλούν σε εξειδικευμένες για την κάθε ορμόνη περιοχές των κυττάρων του μαστού. Αυτές οι περιοχές λέγονται ορμονικοί υποδοχείς των κυττάρων. Τέτοιους υποδοχείς έχουν συνήθως και τα καρκινικά κύτταρα. Στον καρκίνο του μαστού μετράμε τους οιστρογονικούς και τους προγεστερονικούς υποδοχείς, που συνδέονται με τα οιστρογόνα και την προγεστερόνη αντίστοιχα, ορμόνες που είπαμε ότι τρέφουν και αυξάνουν τον καρκίνο του μαστού.(Ερώτηση 94,97,98)) Η ιδιότητα των καρκινικών κυττάρων να είναι ορμονοευαίσθητα, χρησιμοποιήθηκε για θεραπευτικούς σκοπούς. Βρήκαμε φάρμακα τέτοια που να μην αφήνουν τα οιστρογόνα να δράσουν στο μαστό. Όσο πιο έντονη είναι η δραστηριότητα των ορμονικών υποδοχέων των κυττάρων ενός καρκινώματος του μαστού, τόσο πιο έντονα αντιδρά στα οιστρογόνα, αλλά και τόσο καλύτερα ανταποκρίνεται στην ορμονοθεραπεία.

Ποια ορμονικά σκευάσματα χρησιμοποιούνται στον καρκίνο του μαστού και πώς δρουν;

1. Παλιά εφαρμόστηκε η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών (ωοθηκεκτομή) με σκοπό την εξάλειψη των οιστρογόνων. Σήμερα η επέμβαση αυτή έχει εγκαταλειφθεί για δύο λόγους: Γιατί κυκλοφορούν πανίσχυρα ορμονικά φαρμακευτικά σκευάσματα (αντι-οιστρογόνα) που σταματούν τη δράση των οιστρογόνων καθιστώντας περιττή την ωοθηκεκτομή.
2. Γιατί οιστρογόνα δεν παράγουν μόνο οι ωοθήκες αλλά και τα επινεφρίδια.

Τα αντι-οιστρογόνα φάρμακα ενώνονται με τους ορμονικούς υποδοχείς των κυττάρων, εμποδίζοντας τη σύνδεση των οιστρογόνων και απαγορεύοντας έτσι στα οιστρογόνα να εμφανίσουν την αυξητική τους δράση στον καρκίνο του μαστού. Το πρώτο τέτοιο φάρμακο που χρησιμοποιείται από το 1970 μέχρι και σήμερα, είναι η ταμοξιφαίνη (Nolvadex, Kessar, Zymoplex) και έχει βοηθήσει εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ένα απλό χαπάκι των 20 mg ημερησίως.

Νεώτερα αντι-οιστρογόνα φάρμακα είναι οι αναστολείς της αρωματάσης, ενός ενζύμου βασικού για την παραγωγή των οιστρογόνων, που γίνεται εκτός από τις ωοθήκες και σε άλλους ιστούς του σώματος (επινεφρίδια, λίπος κλπ.) Επιτυγχάνουν μηδενισμό των οιστρογόνων στο αίμα και φαίνεται ότι έχουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα από την ταμοξιφαίνη. Ελαττώνουν την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στον άλλο μαστό. Φαίνεται ότι θα αντικαταστήσουν την ταμοξιφαίνη ή θα αποτελέσουν τη θεραπευτική της συνέχεια. Προς το παρόν χρησιμοποιούνται όταν η ταμοξιφαίνη παύσει να ενεργεί. Σήμερα κυκλοφορούν: Η Αναστροζόλη (Arimidex), η Λετροζόλη (Femara)και η Εξεμεστάνη (Aromacin) Η Γοσερελίνη (Zoladex) είναι αντι-οιστρογόνο που χρησιμοποιείται σε προ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες με καρκίνο του μαστού με τη μορφή μιας υποδόριας ένεσης ανά μήνα ή ανά τρίμηνο.

Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η ταμοξιφαίνη σήμερα και ποιες είναι οι παρενέργειές της ;

Η ταμοξιφαίνη χορηγείται στις εξής περιπτώσεις:

Στο 1^ο στάδιο του καρκίνου σε γυναίκες με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς, ακολουθώντας την εγχείρηση ή το συνδυασμό εγχείρησης-χημειοθεραπείας.

Στο 2^ο και 3^ο στάδιο ακολουθώντας το συνδυασμό εγχείρησης-χημειοθεραπείας. Η Ταμοξιφαίνη μειώνει τις πιθανότητες χορήγησης μεταστάσεων από τον όγκο και δεν επιτρέπει στις μικρομεταστάσεις που έχουν ήδη γίνει, να μεγαλώσουν σε μέγεθος. Δεν απαιτεί στενή παρακολούθηση, χορηγείται για 5 χρόνια και αυξάνει περίπου κατά 30% την επιβίωση των ασθενών. Σε γυναίκες που δεν έχει τελειώσει η περίοδός τους προκαλεί συνήθως εμμηνόπαυση. Κάποιες από αυτές μπορεί παροδικά να εμφανίσουν ναυτία, εξάψεις, ξηρότητα του κόλπου, μείωση της ερωτικής διάθεσης, διαταραχές οράσεως, αύξηση βάρους και θρομβοεμβολικά επεισόδια.

Πότε χρησιμοποιούνται οι αναστολείς της αρωματάσης;

• Χρησιμοποιούνται σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς, είτε ως συνέχεια της ταμοξιφαίνης, είτε ως αρχική θεραπεία.
• Χρησιμοποιούνται είτε μετά την εγχείρηση, με ή χωρίς χημειοθεραπεία, είτε σε γυναίκες με μεταστάσεις.
• Χρησιμοποιούνται επίσης σε γυναίκες που αρνούνται την επέμβαση ή δεν μπορούν, για άλλους λόγους υγείας, να χειρουργηθούν.

Ποιες είναι οι παρενέργειες των αναστολέων της αρωματάσης;

Παρόμοιες με της ταμοξιφένης αλλά πιο ελαφρές και πιο σπάνιες.

Γιατί παίρνουν αντι-οιστρογόνα και οι ηλικιωμένες γυναίκες αφού δεν έχουν πια οιστρογόνα;

Γιατί οιστρογόνα παράγονται επίσης, εκτός των ωοθηκών, στα επινεφρίδια και το λίπος. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η χειρουργική ωοθηκεκτομή δεν αποδίδει όσο θα έπρεπε και έχει εγκαταλειφθεί. Εξάλλου, μπορεί οι ωοθήκες να έχουν αδρανήσει σημαντικά στις ηλικιωμένες, παράγουν όμως ακόμα λίγα οιστρογόνα.

Μέρος από το βιβλίο «Ο μαστός και οι παθήσεις του» , ένας οδηγός για κάθε γυναίκα με ερωτήσεις και απαντήσεις. Εκδόσεις Λιβάνη 2006.